Demir dışı metaller miktarca daha az kullanılmakla birlikte, teknik ve ekonomik bakımdan demir esaslı malzemeler kadar önemlidirler. Bu metallerin aralarında da oldukça farklılık gösteren birim fiyatları demirinkine göre çok yüksektir. Ayrıca zaman zaman ortaya çıkan darboğazlardan ötürü bu değerlerde büyük dalgalanmalar görülebilir.
Demir dışı metallerin çeşitli kullanım alanlarından bazıları özel niteliktedir. Örneğin elektroteknikte bakırın, havacılıkta ve hafif yapılarda alüminyumun, korozyona ve ısıya dayanıklı alaşımlarda nikelin, akülerde kurşunun, demiri korozyona karşı koruyan kaplamalar arasında çinkonun, konserve kutuları için teneke üretiminde kalayın yeri başka malzemeler tarafından kolaylıkla doldurulamaz. Gene de bu ve benzeri alanlarda söz konusu metallerin seçeneklerinin araştırılması, öncelikle ekonomik nedenlerin zorlamasıyla devam etmektedir.
Önerilen Makale: Dkp sac malzemeler ve uygulamaları hakkında detaylı bilgi almak için
dkp sac sayfamızı ziyaret etmenizi tavsiye ederiz.
Demir Dışı Metal ve Alaşımların Standart Gösterilişleri
Malzemelerin standart gösterilişinde işaret veya numaralardan yararlanılır. Her iki sistemde de üretim türünü, dayanım durumunu, öngörülen kullanım yerini belirten özel işaret ve ek sayılar kullanılabilir.
Malzeme İşaretleri (DIN 1700)
Metal ve alaşımlar için kullanılan işaretler genel olarak üç bölümden oluşur:
I- Üretim veya kullanım için tanıtma harfleri,
II-Kimyasal bileşimi belirten sembol ve sayılar,
III-Malzeme durumu için tanıtma harf ve sayıları.
Aşağıda her bölüm için örnekler verilmiştir.
(I)
G- : döküm (genel) (D)
GD- : basınçlı döküm (DB)
GK- :kokil döküm (DK)
GZ- : savurma döküm (DS)
V- : ön alaşım
Lg- : kaymalı yatak malzemesi
L- : lehim malzemesi
S-: kaynak ilave malzemesi
(II)
Pb99,99 = katışkısı en çok %0,01 olan has kurşun,
Pb99,9 = katışkısı en çok %0,1 olan izabe kurşunu(M1719).
Alaşımlar önemli bileşenlerinin sembolleri art arda yazılarak gösterilir ve varsa özel adlarıyla da anılırlar:
CuZn = bakır-çinko alaşımı (pirinç).
Kimyasal bileşimi daha ayrıntılı belirtmek üzere, alaşım elementi'nin ortalama ağırlık yüzdesi tam sayı olarak kendi sembolüne eklenir:
CuNi25 = yaklaşık %25 Ni içeren bakır-nikel alaşımı (DIN 17664).
Ancak bir bileşenin miktarı %2'den daha az ise gerektiğinde ondalık sayılar kullanılabilir:
CuBe 1,7= yaklaşık t 1,7 berilyumlu bakır (DIN 17666).
Öte yandan çoğunlukla küçük miktarlar için sadece kimyasal sembolün yazılması da mümkündür:
CuNi3Si yaklaşık %3 Ni içeren ve %1 dolayında Si katıl-mış bakır-nikel alaşımı (DIN 17666).
Özel durumlarda yalnız ana elementin ağırlık yüzdesi verilebilir:
L-Sn60PbAg = bileşiminde yaklaşık %60 Sn, %3-4 Ag bulunan ve kalanı kurşun olan kalay-kurşun lehimi (DIN 1707),
veya LgSn80 = yaklaşık %80 Sn, %5-7 Cu, %11-13 Sb ve 81-3 Pb içeren yatak alaşımı (DIN 1703).
Öncelikle bu tür işaretlerde olmak üzere, bileşime ait kesin bilgi için ilgili standarda baş vurulması gerekir.
(III)
Malzeme durumu, genellikle soğuk şekil verilerek veya ısıl işlem uygulanarak değiştirilebilen dayanım, sertlik, tane büyüklüğü gibi özellikler yardımıyla belirtilir:
CuZn38Pb1,5F34 = Gösterilen bileşimde ve en az çekme dayanımı (F) 34 kgf/mm
2 olan kurşunlu pirinç (DIN 17660; DIN 17670,T1.1),
CuNil8Zn2OFB370 = Gösterilen bileşimde ve yay eğme (FB) sınırı en az 370 N/mm
2 olan nikel gümüşü (DIN 1780; DIN 17663),
CuSn4H100 = Gösterilen bileşimde ve Vickers sertliği (H) en az 100 olan kalay bronzu (DIN 17662; DIN 17670, T1.1),
CuZn30K10 = Gösterilen bileşimde ve tane büyüklüğü (K) ortalama 10 µm olan pirinç (DIN 17660; DIN 17670, T1.1).
Demir dışı metallerin işaretlerinde DIN 1700'deki sistematiğin dışına çıkılan haller de vardır:
E -Cu58 = öncelikle elektrik (E) iletimi için öngörülen ve iletkenliği en az 58 m/Ω.mm
2 olan bakır (DIN 1787),
H-Ni99 = Co < %1,5 olmak üzere en az %99 Ni+Co içeren izabe (H) nikeli (DIN1701)
A199 , 5H = Katışkısı en çok % 0,5 olan izabe (H) alüminyumu (DIN1712, T1.1)
R-Pb = %0,75 – 1,25 Sb ve %0,02 – 0,05 As içeren boru (R) kurşunu (DIN17641)
Malzemelerin Numaralarla Gösterilişi (DIN 17007)
Demir dışı metal malzemelerin numaraları da demir esaslı malzemelerinkine benzer şekilde oluşturulur. Bu numaralar demir dışı metaller teknik standart komisyonu tarafından, demir-çelik komisyonunun görüşü alınarak saptanır ve DIN 17007'nin ek bölümlerinde yayınlanırlar. Numaralama sistematiğinin ve dolayısıyla başlıca özelliklerin standarda başvurmadan hatırlanması daha güç olduğundan, demir dışı metallerde çoğunlukla malzeme işaretleri tercih edi-ir. Ancak tasarım, üretim ve yönetimde elektronik bilgi işlemden yararlanılıyorsa, malzeme numaralarının kullanılması kolaylık sağlar.
Demir Dışı Metal Çeşitleri
Bakır ve Bakır Alaşımları
Nikel ve Nikel Alaşımları
Alüminyum ve Alüminyum Alaşımları
Magnezyum ve Magnezyum Alaşımları
Titan ve Titan Alaşımları
Kalay ve Kalay Alaşımları
Çinko ve Çinko Alaşımları
Kurşun ve Kurşun Alaşımları
Zirkonyum ve Nükleer Reaktör Malzemeleri
